Artykuły nauczycieli
ROLA ZABAWY W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM
W działalności człowieka można wyróżnić trzy podstawowe formy, jakimi są: zabawa, nauka i praca. Wszystkie one wiążą się i występują w aktywności człowieka przez całe życie, jednakże w różnych okresach rozwoju przeważa jedna z nich, stanowiąc dominujący rodzaj działalności. Podstawową działalnością dziecka jest zabawa. Aż do chwili rozpoczęcia nauki szkolnej zajmuje ona najważniejsze miejsce w jego życiu. Jednakże uczniowie młodszych klas poświęcają jej niemal tyle czasu, ile nauce.
Zabawa to działanie wykonywane dla własnej przyjemności oparte na udziale wyobraźni , które tworzy nową rzeczywistość. Działaniem tym rządzą pewne reguły , których treść pochodzi z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcania rzeczywistości.
Zabawa jest działalnością najbardziej typową dla okresu dzieciństwa.
Różnica między zabawą a innymi formami działalności tkwi w odmienności motywów. Motywem zabawy nie jest osiągnięcie ważnych rezultatów, ani nawet samo działanie, lecz przeżycie ważnych dla dziecka dziedzin rzeczywistości.
Zabawy stanowią główny rodzaj działalności małych dzieci, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, zajmują też wiele miejsca w życiu dzieci w młodszym wieku szkolnym. Poprzez, i w toku zabawy dziecko poznaje świat przedmiotów. Opanowuje nie tylko różne sprawności w zabawach konstrukcyjnych, ale również istotne elementy wiedzy o świecie, uczy się wielu ról społecznych, poznaje i przeżywa zasady pełnienia tych ról, przyswaja normy moralne.
Zabawa dziecka ma więc, obok innych form działalności, ważne znaczenie kształcące.
Odgrywa istotną rolę w kształtowaniu się psychicznego aparatu dziecka i może być ujmowana jako czynność poznawcza o swoistym charakterze.
Z chwilą rozpoczęcia nauki w szkole , zabawa traci swoją dotychczasową rolę, lecz nie zanika. Zmienia się pod względem formy i treści. Może ona stanowić podstawę wychowania i nauczania. Łagodzi wysiłek dziecka związany z trudnymi obowiązkami szkolnymi, jest elementem przyczyniającym się do aktywizacji i uspołecznienia dziecka w szkole.
Według współczesnych poglądów zabawa umożliwia dziecku zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, ułatwia wchodzenie w życie społeczne oraz poznawanie rzeczywistości .
Dostarcza dziecku radosnych przeżyć , jest niezbędna do prawidłowego rozwoju psychicznego dziecka. Podczas zabawy dziecko wyraża swoje uczucia i pragnienia, daje upust swojej wyobraźni i fantazji, rozwija zdolności twórcze. W zabawie dziecko przejawia wiele poczucia odpowiedzialności. Umożliwia dziecku zdobywanie doświadczeń oraz wiedzy i umiejętności w działaniu. Jest nadal niezastąpionym rodzajem aktywności dziecka, a zarazem środkiem jego ekspresji.
Zabawy można podzielić na dwie grupy.
Pierwszą grupę stanowią zabawy swobodne: manipulacyjne, tematyczne , konstrukcyjne.
Drugą grupę stanowią gry i zabawy dydaktyczne oraz zabawy ruchowe, będące zabawami zazwyczaj kierowanymi.
Zabawy tematyczne utrzymują się przez cały okres młodszego wieku szkolnego. W wieku 6 – 10 lat nie słabnie zainteresowanie dzieci zabawami ruchowymi. Stają się okazją do zademonstrowania rówieśnikom swojej zwinności, zręczności, szybkości i wytrzymałości. Udział w zabawach ruchowych jest konieczny dla prawidłowego fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka. Zabawa jest skuteczną metodą wyzwalającą nagromadzoną energię, stanowi to pewnego rodzaju „oczyszczenie duszy”. Ogromne znaczenie mają zabawy ruchowe z rówieśnikami, gdyż uczą one szlachetnej rywalizacji, panowania nad sobą oraz podporządkowania się obowiązującym regułom i zasadom. W młodszym wieku szkolnym dzieci coraz większe znaczenie przywiązują do osiąganych efektów.
Nasilają się gry i zabawy zespołowe z prawidłami, z zastosowaniem współzawodnictwa. Wśród dzieci w wieku szkolnym wzrasta zapotrzebowanie na gry i zabawy umysłowe, wymagające nieraz znacznego wysiłku myślowego, zwane inaczej dydaktycznymi. Pasjonuje je wynajdywanie, kombinowanie, porównywanie. Zainteresowanie dzieci grami i zabawami intelektualnymi należy w naturalny sposób wykorzystać do rozwijania zdolności poznawczych dziecka, jego twórczej postawy, utrwalania i poszerzania wiedzy, do doskonalenia podstawowych umiejętności szkolnych. Nadawanie procesowi uczenia się dziecka charakteru zabawy pomoże mu w przezwyciężaniu trudności szkolnych, złagodzi wysiłek, pobudzi radość i wiarę we własne siły.
Zabawa ubarwia życie dziecka, czyni je radosnym i przyjemnym.
Daje uczucie odprężenia, mobilizuje do dalszych wysiłków w szkole. Sprzyja ogólnemu wychowaniu, opanowywaniu wiedzy i różnych umiejętności, zbliża dzieci do siebie.
Forma zabawowa zajęć w młodszym wieku szkolnym gwarantuje największą intensywność pracy. Zabawy w tym wieku są zazwyczaj zabawami zespołowymi. Stymulują więc rozwój społeczny dzieci.
Funkcje zabawy:
-funkcja kształcąca - w zjawisku zabawy tkwi element swoistej edukacji; dziecko kształci swoje zmysły, wzbogaca wiedzę o świecie, wypróbowuje swoje możliwości, uczy się je oceniać, rozwiązuje problemy doboru odpowiednich akcesoriów i symboli koniecznych do zainscenizowania akcji,
-funkcja wychowawcza - w zabawie kształtuje się zdolność dziecka do podporządkowania swoistej aktywności i dążeń zewnętrznym wymaganiom, przestrzegania reguł postępowania w różnych sytuacjach
-funkcja psychoterapeutyczna - w zabawie dziecko ma możliwość uwolnienia się od napięć wywołanych przez środowisko, pozbycia się poczucia zagrożenia i lęku, a postawę obronną i opozycyjną zamienia stopniowo na przyjazne i życzliwe nastawienie do ludzi.
-funkcja projekcyjna - zabawa stwarza możliwości poznania problemów dziecka i jego możliwości i zachowania się w różnych sytuacjach, pozwala poznać charakter dziecka i jego skłonności o wiele lepiej niż każdy inny przejaw aktywności.
Literatura:
1. Duraj-Nowakowska K., Muchacka B. Funkcje zabaw w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. 1998 WSP Kraków
2. Hemmerling W. Zabawy w nauczaniu początkowym. 1984 WSiP Warszawa
OPRACOWAŁA
Barbara Sas-Perlik
AGRESYWNE ZACHOWANIA U DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM
Konflikty, rękoczyny i bójki to częste zjawiska u dzieci w młodszym wieku szkolnym, zwłaszcza w drugiej jego fazie. Dzieci młodsze 7-8 letnie rozstrzygają konflikty korzystając z pomocy dorosłych. U 9-10 latków rozwiązywanie zaistniałych konfliktów przy użyciu siły fizycznej ma miejsce tak często, że niektórzy są skłonni uznać je za zjawisko rozwojowe.
Dlaczego w tym okresie agresywne zachowanie jest tak częste?
Źródłem ich jest:
a) znaczna ruchliwość i aktywność dzieci,
b) zdolność do szybkiego, impulsywnego i nie przemyślanego zachowania,
c) brak kontroli nad swoimi emocjami i sposobem, w jaki je wyraża
Dziecko nie wnika nie tylko w swoje przeżycia, ale także w przeżycia innych, toteż trudno mu respektować potrzeby innych i liczyć się z nimi w swoim postępowaniu.
Niewysoki jest także poziom dojrzałości społecznej, wyraża się to w łatwym popadaniu w konflikty, zwłaszcza z rówieśnikami.
Dziecko rozstrzyga je często za pomocą siły. Najczęściej jednak nie mają one charakteru trwałego ani głębokiego, szybko powstają i równie szybko się kończą. Toteż większość zaczepek i rękoczynów nie należy traktować jako przejawów agresji w ścisłym tego słowa znaczeniu. Postawa rzeczywiście agresywna cechuje niektóre tylko dzieci- częściej chłopców niż dziewczynki. Chłopcy "preferują" wystąpienia agresywne w postaci bezpośredniego ataku fizycznego. U dziewczynek z kolei przybiera ona specyficzne formy: izolowanie się, unikanie siebie, wrogie miny, gesty, a także różne rodzaje napaści słownej.
Różnice w zakresie nasilenia agresji oraz form jej przejawiania się są uwarunkowane z jednej strony czynnikami anatomiczno-fizjologicznymi, a z drugiej odmiennymi rolami społecznymi, związanymi z płcią. Dzieci identyfikują się z wzorami postępowania dorosłych, a wzory te są różne dla - mężczyzn jak i dla kobiet. Już dzieciom stawia się wymagania zależne od płci: zachowania agresywne są w pewnym stopniu tolerowane, a nawet akceptowane u chłopców, natomiast u dziewcząt spotykają się z dezaprobatą.
Zasadniczą rolę w występowaniu agresywnych zachowań odgrywa otoczenie dziecka.
Odrzucenie przez dorosłych, niezaspokojenie potrzeb, nieakceptowanie powodują bunt, stają się przyczyną negatywnych reakcji.
Również wytwarzaniu agresywnej postawy sprzyja zbyt rygorystyczne traktowanie dziecka, stawianie mu nadmiernych wymagań, stosowanie surowych kar. Kary fizyczne wywołują poczucie krzywdy, sprzeciw. Dziecko rozładowuje to napięcie za pomocą zachowań agresywnych. Oczywiście nie może jej skierować na dorosłych więc kieruje ją na rodzeństwo, rówieśników, czasem na przedmioty. Po drugie kary fizyczne stosowane przez dorosłych stanowią dla dziecka wzór aktów agresji, które naśladuje, powtarza w sytuacjach trudnych.
Ujemny wpływ mają także agresywne zachowania, jakie dzieci obserwują w swoim rodzinnym otoczeniu, pomimo iż nie dotyczą ich bezpośrednio, np. konflikty między ojcem i matką, kłótnie, awantury. Dziecko żyjąc w skłóconej rodzinie przejawia agresję w stosunku do rówieśników, powtarzając w zmienionej nieco formie zachowania rodziców.
Nieco słabszy, ale również istotny wpływ na utrwalanie się agresywnej postawy mają akty przemocy i terroru, o których dziecko dowiaduje się za pośrednictwem środków masowego przekazu. Zatrważające jest to, iż rodzice pozwalają oglądać filmy o tematyce kryminalnej, sensacyjnej, zezwalają na brutalne gry komputerowe. Podsuwają one dziecku sugestywne, często budzące silne emocje obrazy i uruchamiają mechanizm facylitacji. Polega on na tym, że łatwiej dokonujemy nawet takich czynów, których sami nie akceptujemy, jeśli widzimy, że inni ludzie je popełniają. Akty agresji działają na wyobraźnię i postawę dziecka. Jego myślenie, chociaż sprawne, nie jest w pełni dojrzałe. Zafascynowanie siłą fizyczną, zręcznością, urokiem bohatera filmu może spowodować bezkrytyczne naśladownictwo.
Zachowaniu agresywnemu służą jeszcze postawy tych rodziców, którzy w pełni zaspokajają wszystkie potrzeby dziecka, nie stawiają mu żadnych wymagań, niczego mu nie odmawiają, spełniają wszystkie zachcianki. Dziecko szybko przywyka do takiego traktowania przez otoczenie, nie uczy się opanowywania swoich impulsów, nie jest nauczone odmawiania sobie czegokolwiek, nie liczy się z potrzebami innych. Jeśli znajdzie się w środowisku, które nie stawia jego potrzeb na pierwszym planie, wówczas przeżywa silnie swoja zmienioną pozycję. Ma wtedy do wyboru między innymi izolowanie się, wycofywanie lub zachowanie agresywne.
Zdarza się, że dziecko nie przejawia agresji w domu, lecz w innym środowisku: na podwórku, w szkole. Ma to miejsce wówczas, gdy rodzice traktują je bardzo surowo. Dziecko tłumi w domu negatywne emocje, nie ma odwagi demonstrować ich: to napięcie rozładowuje tam, gdzie nie obawia się ostrych represji. Zachowuje się agresywnie w stosunku do tych, którzy są od niego słabsi.
Często utrwaleniu się agresywnej postawy służą powodzenia napastliwych zachowań. Jeśli są one akceptowane i tolerowane (szczególnie przez ojców synów, wraz z komentarzem: "ale zuch poradził sobie") ulegają wzmocnieniu i wykazują tendencję do powtarzania się.
Kształtowaniu się postawy agresywnej zapobiegnie ukazywanie dziecku wzorów zgodnego współżycia między ludźmi, wzajemnej pomocy, kulturalnego odnoszenia się do siebie, respektowania potrzeb innych.
Ogromne znaczenie ma także wytwarzanie u dziecka poczucia godności osobistej, godności człowieka umiejącego panować nad prymitywnymi reakcjami, umiejącego pokonać brutalne odruchy.
Bibliografia:
Skorny Z.: "Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się"
Filipczuk H.: "Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym"
Ranschburg J.: "Lęk, gniew, agresja"
OPRACOWAŁA
Barbara Sas-Perlik